Τετάρτη 27 Απριλίου 2011

Quale

Τι είναι η συνείδηση?

Θα υποθέσουμε ότι δεν είναι τίποτα. Θα μπορούσε να ισχύει κάτι τέτοιο? Μπορούμε να ξεκινήσουμε περιγράφοντας κάθε είδους αίσθηση λειτουργικά. Ας εστιάσουμε στην αίσθηση των χρωμάτων. Για απλότητα βλέπουμε μόνο δύο χρώματα, το μαύρο και το άσπρο όμως τίποτα ανάμεσα (ούτε αποχρώσεις του γκρί). Μάλιστα, δεν έχουμε ένα ανθρώπινο οπτικό πεδίο, αλλά μόνο ένα σημείο το οποίο δίνει την πληροφορία μέρα ή νύχτα. Ας πούμε ότι ο εγκέφαλος αυτός δεν είναι ικανός για άλλες καταστάσεις. Δεν αισθάνεται ωραία όταν γεύεται φαγητό, και δεν νιώθει άσχημα όταν πονάει


Μπορούμε άραγε να υποθέσουμε ότι ο εγκέφαλος μπορεί να λειτουργήσει σαν μηχανή ορισμένες φορές, και σαν κάτι άλλο τις υπόλοιπες? Μα βέβαια. Υπάρχουν πάρα πολλές εγκεφαλικές λειτουργίες οι οποίες αν και έχουν αποτελέσματα, αυτές δεν είναι άμεσα ορατές σαν αισθήσεις. Το υποσεινήδητο μέρος του μυαλού μας, αν και έχει την δύναμη να επηρεάζει συμπεριφορές και αναμνήσεις, χρησιμοποιείται ανά πάσα στιγμή χωρίς να παράγει αισθήματα ή εικόνες. Υπάρχουν λοιπόν τρόποι να λειτουργεί το μυαλό χωρίς να παράγει αισθήματα.

Θα μπορούσε λοιπόν αυτός ο πρώιμος εγκέφαλος να μην παράγει αισθήματα ή αισθήσεις. Επομένως, ο εντοπισμός της μέρας ή της νύχτας μπορεί να γίνει υποσεινήδητα. Αυτός ο εγκέφαλος δεν είναι παρά μια μηχανή με εισόδους και εξόδους. Θα μπορούσαμε εύκολα να προγραμματίσουμε ένα μικρό επεξεργαστή κάνει ακριβώς την ίδια δουλειά με αυτόν. Επιπλέον, αναμφίβολα η ίδια διαδικασία συνίσταται ήδη μέσα στο κεφάλι μας, χωρίς να ξέρουμε ότι αυτή πραγματοποιείται...Αυτή η διαδικασία θα περιείχε σίγουρα κάποιες σοβαρές αποφάσεις ως αποτελέσματα, όπως το να βγαίνεις για φαί όταν είναι μέρα, ή να σταματάς να κουνιέσαι όταν είναι νύχτα.

Τώρα όμως σου λέω ότι έχεις άλλο ένα φωτοκύτταρο. Αυτό το φωτοκύτταρο μπορεί να εντοπίσει πηγές φωτός που εκέμπουν κόκκινη ακτινοβολία. Συνδέεται λοιπόν και αυτό κανονικά στον μικρό μας εγκέφαλο, ακριβώς όπως και το άλλο. Αλλά με μια διαφορά. Η επεξεργασίες που υφίσταται αυτό το σήμα δεν είναι υποσεινήδητες. Δημιουργούν αισθήσεις. Δημιουργούν μάλιστα την αίσθηση του γνωστού μας κόκκινου. Υπάρχει λοιπόν ένας μηχανισμός που αντιδράει στο φως και παράγει μια συμπεριφορά. Υπάρχει όμως και μηχανισμός που αντιδράει στο κόκκινο δημιουργόντας αισθήσεις. Αλλά το μαύρο-άσπρο είναι κάτι που ανήκει στο παρασκήνιο, όπου κανείς δεν το νιώθει, ενώ το κόκκινο ανήκει στο προσκήνιο, εκεί που όλα είναι ορατά...

Παρομοίως, στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν πολλές λειτουργίες με πραγματικά αποτελέσματα που γίνονται υποσεινήδητα. Όμως υπάρχουν και άλλες που παράγουν αισθήματα. Όταν κάθομαι στο σκοτάδι, στην περίπτωση που απλά κοιτάζω και δεν φαντάζομαι πράγματα, βλέπω σκοτάδι. Οι υποσεινήδητες δομές δεν είναι αρκετές για να παράγουν φως, την αίσθηση του κόκκινου ή οτιδήποτε άλλο. Η φαντασία δεν είναι υποσεινήδητη διαδικασία , διότι παράγει αισθήσεις...Αντιθέτως, εγώ όταν δεν χρησιμοποιώ την φαντασία μου, δεν βλέπω παρά μόνο μαύρο.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ αυτών των δύο λειτοργιών, και αυτή η διαφορά φταίει που ενώ οι υπολογιστες μπορούν να επεξεργαστούν δεδομένα , να αναγνωρίσουν πρόσωπα και να καταγράψουν ομιλία, δεν υπάρχει καμία υπόσχεση για το ότι καταλαβαίνουν οτιδήποτε επεξεργαζονται. Όπως το υποσεινήδητο, το οποίο ενδέχεται να είναι αρκετά πιο sophisticated απο αυτούς, δεν καταλαβαίνουν τίποτα...

Ένα σχετικό παράδειγμα είναι το εξής: μερικοί άνθρωποι γεννιούνται χωρίς την αίσθηση του πόνου. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι μπορεί, ως αντανακλαστικό, να αποφεύγουν τις φωτιές, μέσω μιας υποσεινήδητης λειτουργίας, ακριβώς όπως μερικά έντομα. Ας φέρουμε λοιπόν αυτό το άτομο μαζί μας, και ας σκεφτούμε το εξής...Εγώ και το άτομο αυτό ερχόμαστε σε επαφή με μια φωτιά. Αντανακλαστικά προσπαθούμε να ξεφύγουμε  αλλά δυστυχώς είμαστε δεμένοι...Λειτουργικά λοιπόν έχουμε ακριβώς την ίδια συμπεριφορά. Όμως ο ένας υποφέρει...Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν αληθινές συνέπειες στις πράξεις μας, κάτι το οποίο είναι και ο θεμέλιος λίθος της ηθικής. Αν κανείς δεν ένιωθε τίποτα, δεν θα υπήρχε ηθική. Αντιθέτως, νιώθουμε πράγματα και έτσι υπάρχει λόγος να φερόμαστε ηθικά προς τους άλλους, αλλά ας μην ξεφύγουμε από το θέμα...

Ένα πολύ σοβαρότερο πλήγμα στην θεωρία ότι ο εγκέφαλος είναι απλά μια αντιστοίχιση μεταξύ εξόδων και εισόδων, είναι το γεγονός ότι ο πόνος είναι αρνητικό συναίσθημα, ενώ ο έρωτας θετικό. Πως μπορεί κανείς να εξηγήσει το πόσο δυσάρεστος είναι ο πόνος σε αντίθεση με τον έρωτα, όταν το μόνο που θεωρεί κανείς για τις νοητικές αυτές καταστάσεις είναι ότι επηρεάζουν την συμπεριφορά μας?

Στο επόμενο ποστ θα αναφέρουμε ένα πολύ σημαντικό επιχείρημα το οποίο υποδεικνύει ότι το αν κάτι επεξεργάζεται πληροφορίες όπως γλώσσα ή χρώματα δεν σημαίνει ότι τα καταλαβαίνει (και άρα λειτουργεί σαν μια υποσεινήδητη επεξεργασία ή καλύτερα, σαν μια απλή μηχανή)...Οι εγκέφαλοι μας είναι τρομακτικά ικανές μηχανές, και εξαιρετικά μυστήριες, λογικό λοιπόν να μην μπορούν να προσομοιωθούν, και να προκαλούν διαφωνίες στην επιστήμη της νευροβιολογίας και της φιλοσοφίας του μυαλού...

Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2011

Couleurs

Τα μόνα χρώματα που μπορούμε να αντιληφθούμε είναι αυτά που βλέπουμε εμείς. Είναι ίσως αποκλειστική μας περιουσία. Ποτέ δεν έχουμε δει με τα "μάτια" ενός άλλου το χρώμα του ήλιου! Και αν όλα μας τα συναισθήματα που συνδέονται με χρώματα βασίζονται μόνο στις σχέσεις τους με αντικείμενα (μπλε ουρανός, κόκκινη φωτιά, πράσινα λιβάδια κτλπ), δεν υπάρχει καμία ελπίδα να ανακαλύψουμε τα χρώματα των άλλων. Όλοι θα αγαπάνε το δικό τους κίτρινο διότι τους θυμίζει την ζεστασιά του ήλιου. Όμως δεν ξέρουμε αν στον νου μας εντυπώνεται το ίδιο ακριβώς κίτρινο. Εγώ μπορεί να το βλέπω σαν ροζ!

Στο μυαλό μπαίνουν ήδη αμφιβολίες! Πως λειτουργούμε τότε σωστά ως οδηγοί στα φανάρια? Μα εδώ είναι το ενδιαφέρον. Εγώ βλέπω πράσινο, αλλά έμαθα από μικρός να το λέω κόκκινο. Βλέπω λοιπόν το ίδιο φανάρι με εσένα αλλά ενώ εσύ βλέπεις κόκκινο εγώ βλέπω πράσινο. Όμως και οι δύο έχουμε ταυτίσει αυτό που βλέπουμε με την λέξη κόκκινο, οπότε δεν θα μάθουμε ποτέ μέσω κάποιου ατυχήματος ότι τα μυαλά μας δουλεύουν αλλιώς! Έτσι για μένα το πράσινο είναι το χρώμα της φωτιάς και της αγάπης, του τριαντάφυλλου και του αίματος...Ένας πανομοιότυπος δίδυμος που αντί για πράσινο βλέπει κόκκινο και αντιστροφα δεν θα έχει καμία λειτουργική διαφορά από εμένα. Δεν θα μπορέσετε ποτέ να διακρίνεται ποιος είμαι εγώ και ποιος ο δίδυμος.

Μα αν όλοι έχουμε διαφορετικά χρώματα στο μυαλό μας τι μας εμποδίζει να υποθέσουμε ότι αυτά τα χρώματα δεν αντλούνται απ'την ίδια παλέτα χρωμάτων! Ίσως εγώ να βλέπω για κόκκινο ένα χρώμα που εσύ δεν έχεις δει ποτέ! Πως θα πούμε με σιγουριά ότι δεν υπάρχουν καινούργια χρώματα? Αν προσπαθούσες να εξηγήσεις σε ένα τυφλό τι είναι χρώμα σίγουρα θα έπρεπε να έχει πρώτα μια σχετική εμπειρία. Δεν μπορείς να εξηγήσεις τα χρώματα αν δεν τα έχει νιώσει ποτέ! Η φαντασία ίσως να μπορεί να τραβήξει δυο τρεις λαγούς απ΄το καπέλο, αλλά δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε νοητικές εντυπώσεις...Έτσι και σε εμάς, τα καινούργια αυτά χρώματα φαντάζουν κυήματα της φαντασίας, αλλά δεν είναι αναγκαία λιγότερο πραγματικά.

Σε λίγο αρχίζει βέβαια η ερώτηση να φαίνεται χλωμή! Τι ακριβώς σημαίνει ίδια χρώματα? Με ποιο κριτήριο βλέπουμε ίδια χρώματα με κάποιον άλλο? Αν δεν μπορούμε να περιγράψουμε την ενδιαφέρουσα εμπειρία του μπλε με κανένα τρόπο, τότε αυτό σημαίνει ότι είναι εντελώς προσωπική! Με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να την επικοινωνήσουμε με σιγουριά σε έναν τρίτο! Αν ξαφνικά παθαίναμε αμνησία δεν θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε στον εαυτό μας, ίσως σε ένα ημερολόγιο , το τι σημαίνει ότι βλέπαμε το μπλε. Χωρίς μνήμη και χωρίς όραση, τα χρώματα πια δεν σημαίνουν τίποτα. Το μπλε δεν σημαίνει κάτι. Υπάρχει? Για μας όχι πια. Αλλά αφού υπάρχει για άλλους, μπορούμε ίσως να δεχτούμε ότι το "μπλε" "υπάρχει".

Ποια είναι λοιπόν η ουσία της αίσθησης του κόκκινου? Υπάρχει νόημα σε τούτη την ερώτηση? Η μήπως η ουσία αυτή είναι απλά μια ψευδαίσθηση? Αποκλείεται, η κοκκινότητα του χρώματος της φωτιάς είναι αυτονόητη και ξέχωρη από όλες τις άλλες αισθήσεις! Είναι αυτόνομη έννοια, χωρίς ανάγκη για κάποιο αντικείμενο που την κατέχει! Μα αν δεν έχει ανάγκη από αντικείμενα που την κατέχουν για να υπάρχει, με ποια έννοια υπάρχει? Ίσως αυτή η έννοια ζει σε έναν αφηρημένο χώρο όπου κατοικούν όλες οι αισθήσεις... Οι πνευματικές μας καταστάσεις είναι ένα υποσύνολο ίσως αυτού του χώρου, στον οποίο μπορούμε να αντιστοιχίσουμε ότι νιώθουμε. Αυτός ο χώρος δεν υπάρχει πραγματικά, αλλά μπορεί να οριστεί ως ένα σύνολο που περιέχει όλα τα πράγματα που μπορεί να νιώσει μια συνειδητή οντότητα.

Μπορεί οι δομές του εγκεφάλου που δημιουργούν την εντύπωση του κόκκινου, με μια μικρή επεξεργασία, να μπορούν να αντλήσουν άλλα χρώματα από αυτόν τον αφηρημένο χώρο! Αφού η φύση κατάφερε να κατασκευάσει έναν εγκέφαλο ικανό για να αντιλαμβάνεται τόσα πολλά χρώματα, γιατί να μην μπορεί ο άνθρωπος να κάνει άλλο ένα βήμα προς την ίδια κατεύθυνση?

Το σίγουρο είναι ότι μέχρι να ανακαλύψουμε τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος κατασκευάζει αισθήσεις, αυτά που νιώθουμε είναι πλήρως προσωπικά. Ζούμε σε ένα μαύρο κουτί που κανείς δεν μπορεί να παραβιάσει. Προς το παρόν...